De zin en onzin van loterijen: durven dromen of geldverspilling?

Het is misschien wel de bekenste shortcut tot rijkdom en financiële onafhankelijkheid: de loterij. Hoewel de meeste mensen wel ergens in hun achterhoofd houden dat hun winkans heel erg klein is, doen er toch heel veel mensen mee: aan de Postcodeloterij deden in 2022 bijvoorbeeld gemiddeld 2,96 miljoen deelnemers mee, en bij de Staatsloterij werden bij de oudejaarstrekking van 2022 zo’n 7 miljoen loten verkocht. Dat zijn toch veel Nederlanders die een gokje wagen! Maar wat zijn nu de voordelen en nadelen van meedoen?

Om uit te zoeken of de loterij voor jou een goede manier kan zijn om kans te maken op die financiële onafhankelijheid zonder daarvoor iets te hoeven doen, hebben wij een aantal cijfers en berekeningen onder elkaar gezet.

Kansberekeningen en verwachte winst en verlies

Loterijen geven vaak op hun website aan wat hun winkans is. Voor de Staatsloterij wordt er vaak geadverteerd dat hun winkans meer dan 50% is. Mooi zou je denken, dan hoef ik maar 2x mee te doen en heb ik gewonnen. Klinkt inderdaad leuk, maar vervolgens wordt ook genoemd dat de kans dat je je inleg terugwint maar 13,7% in 2023. Dit betekent grofgerekend dat je gemiddeld 7x mee moet doen om bij dat zevende lot alleen nog maar de lotprijs van dat zevende lot terug te winnen (waar je dus de lotprijs van de eerste 6 al kwijt bent)! Niet zo voordelig dus….

Maar, zul je denken, ik speel toch niet om quitte te spelen maar om stinkend rijk te worden?! Dan kom je waarschijnlijk nog iets bedrogener uit: de kans dat je bijvoorbeeld de jackpot wint en dus alle cijfers en eindletter goed hebt, is maar 1 op de 40 miljoen. In vergelijking: de kans dat je wordt geraakt door de bliksem is volgens het KNMI 1 op de 3 miljoen.

Een manier om de gunstigheid van een jackpot te berekenen, is de [kans x prijs] te berekenen. Voor de jackpot van de Staatsloterij, welke op het moment op €8,1 miljoen staat, is dus de waarde van een lot €8.1 miljoen * 1/40miljoenste, wat een waarde van ongeveer €0,21 vertegenwoordigd. In vergelijking, als jij die €15 van dat lot op rood zet bij Roulette, is je winkans 48,60% en je “jackpot” €30 (je krijgt immers je inzet dubbel terug). Doen we dezelfde berekening, dan komen we uit op een waarde van €14,58. Zo bekeken kun je dus beter je geld op roulette uitgeven dan met de loterij meedoen (al willen wij dat absoluut niet aanmoedigen).

Duur grapje?

Als je alleen op oudejaarsavond een lot koopt uit traditie, dan ben jij €15 per jaar kwijt. Op een mensenleven zijn dan je totale kosten prima te overzien. Sommige mensen hebben echter een abonnement op één van de Nederlandse loterijen, waardoor ze elke maand en bij speciale gelegenheden €15 kwijt zijn aan een lot. Zo zijn er bij de Staatsloterij 12 maandelijkse trekkingen + 4 speciale trekkingen. Doe jij aan alle trekkingen mee met 1 lot, dan ben je dus al €256 per jaar kwijt aan loten. Doe je 25 jaar lang mee met de loterij, dan is dat dus €3.840! Zou je dat geld steeds storten op een spaarrekening met 2% rente, dan zou je aan het eind van die 25 jaar ook €7.770 over kunnen houden. Zo wordt dat vast meespelen natuurlijk snel een duur grapje, al helemaal als je met meerdere loten, straten, etc. mee gaat doen….

Psychologische trucs

De reden waarom veel mensen toch mee blijven doen, is het feit dat mensen gewoon heel slecht zijn om extreem kleine kansen op waarde te schatten. We horen van vrienden, familie en collega’s dat ze meedoen, en krijgen daarom het idee dat onder die beperkte groep mensen je wel een redelijke kans maakt. Men vergeet alleen dat bij de meeste loterijen half Nederland meedoet, en de kans dat jij wint gewoon superklein is. Ook het inzetten op meerdere loten geeft een gevoel dat je dubbel zoveel kans maakt, maar dubbel zoveel van nagenoeg 0 is nog steeds nagenoeg 0.

Een belangrijk trucje dat aan de basis staat van veel Loterijen is FOMO (Fear of Missing Out). Deze is vooral van toepassing op de Postcodeloterij: het zou maar zo zijn dat jouw hele straat de jackpot wint, maar dat jij niet meedeelt omdat je geen lot hebt! Deze FOMO heeft bij veel mensen zo’n psychologisch effect dat erg lastig wordt om nee te zeggen: met die 15 euro per trekking verzeker je jezelf dan eigenlijk tegen een hele kleine kans (de kans op een jackpot is immers heel klein) op een rotgevoel. Tuurlijk, dat rotgevoel kan heel erg zijn – mensen hebben hebben in het verleden zelf rechtszaken aangespannen omdat ze dit nare gevoel ongevraagd op hun dak kregen omdat al hun buren opeens publieke miljonair waren. Maar nogmaals: deze kans is heel klein, dus herken de FOMO bij jezelf en ga na of FOMO wel een goede reden is om mee te doen (hoogstwaarschijnlijk niet).

Daarnaast spelen er veel meer armere mensen en mensen uit de middenklasse mee aan de loterij: zij zijn immers degene die ten opzichte van hun huidige vermogen het meest te winnen hebben. Als jij elke maand de touwtjes net aan elkaar kan knopen, voelt een kans op 10 miljoen echt als een levensomslag. Voor iemand die al 1 miljoen op de bank heeft staan is de te behalen winst in levensstandaard al een stuk kleiner. Dit betekent echter ook dat er erg veel mensen die het al niet breed hebben geld uitgeven (en zoals we hierboven hebben gezien soms enorme bedragen) aan loterijen waarbij de kans praktisch vaak 0 is dat ze hier winst uit halen. Niet echt eerlijk!

Goede redenen om mee te doen (of toch niet)?

Zijn er dan geen enkele goede redenen om mee te doen? Jawel, er zijn er een paar te bedenken waarom je dit alsnog zou doen. Zo kan het meedoen met de loterij ook worden gezien als entertainment. Het blijft toch leuk om met Oud & Nieuw even de droom te hebben om rijk te zijn, en met vrienden te fantaseren over wat je met het geld zou doen. Het vergt echter wel discipline om het dan bij eens per jaar een lot te houden bijvoorbeeld, omdat fantaseren en dergelijke dromen ook ertoe kunnen leiden dat je geneigd bent om meer loten te gaan kopen als je niet wint of met meer loterijen mee te gaan doen.

Daarnaast hoor je vaak dat mensen het zien als het steunen van een goed doel waarbij ze ook nog een kleine kans op rijkdom hebben. Hoewel dit een nobel streven is, is dit natuurlijk ook een verkooptruc die de loterijen gebruiken om jouw ‘foute’ gedrag goed te praten. Loterijen keren namelijk maar een klein deel van hun prijzengeld uit aan goede doelen. Veel geld komt bij de staatskas terecht, maar bijvoorbeeld ook bij de marketingbudgetten waarmee de loterijen een eindeloze rij aan BN’ers betalen die de loterijen promoten in reclames. Wil je geld doneren aan een goed doel, doe dit daarom dan gewoon direct, en laat je niet in de maling nemen door loterijen die dit als smoes gebruiken om een verslavend gokspel aan je te verkopen. Overigens blijkt dit wel een hardnekkig argument te zijn: hoewel loterijen eigenlijk als gokken beschouwd kan worden – je zet immers geld in door en lot te kopen en krijgt wat terug puur op geluk – blijkt uit een artikel van de NOS van vandaag dat loterijen toch niet dezelfde waarschuwingen hoeven af te geven als gokbedrijven, puur omdat zij dus goede doelen ondersteunen. Terecht, of niet?

Conclusie

Is meedoen aan een loterij nuttig? Nee absoluut niet, het is eigenlijk een vorm van gokken met extreem slechte winkansen. Mensen zijn gewoon niet goed in het inschatten hoe klein die kans precies is, en laten zich dus eigenlijk door deze grote loterijen in de maling nemen. Dit bijvoorbeeld door reclames waar je gewone middenklasse Nederlandsers ziet winnen en waarin je jezelf herkent, of door claims dat je winkans heel groot is maar waar de meeste prijzen niet eens hoog genoeg zijn om de prijs van je lot terug te betalen. Hoewel de loterij enige entertainment waarde kan hebben, houdt het daar ook wel mee op. Koop dus als je de discipline hebt om niet vaker mee te doen misschien eens per jaar op een traditiegetrouw moment een lot als dat je entertainmentwaarde geeft, maar het best zeg je al je loterij-abonnementen op en zet je dat geld op een spaarrekening. Zo maak je jezelf nou echt rijk!